Na początku było Słowo
W Nim było ŻYCIE

Z daru Ducha Świętego
i dzięki bezpośredniej interwencji Maryi
święty Jan Bosko założył nasze Zgromadzenie
jako odpowiedź zbawczą
na głębokie oczekiwania dziewcząt (K 1)

W roku szkolno-formacyjnym 2022/2023 towarzyszy nam Ikona, która została napisana w Ukrainie przez Lyubę Yatskiv. Należy ona do rodzaju ikon określonych mianem Hodogetrii w połączeniu z Eleusis, gdyż przedstawia Maryję wskazującą na Chrystusa – Drogę i wyraża jednocześnie głębokie, macierzyńskie uczucie.  Matka Boga – Matka Słowa – pozostaje w głębokiej jedności z Tym, który ją stworzył przez swoje Słowo, czyniąc ją pierwszą odpowiedzią zbawczą na głębokie oczekiwania ludzkości.

Ikona ta w sposób bardzo piękny ukazuje nam hebrajskie słowo dawar, najczęściej tłumaczone właśnie jako „słowo”, które oznacza także „opinię”, „rzecz” i „czyn” i zbudowane jest na tym samym rdzeniu, co słowo dwora, czyli pszczoła. Słowo ma więc do wykonania pracę, zadanie, misję; ono pozostaje w ciągłym ruchu! Jak Duch – ruach, którego również poznajemy za każdym razem przez to, co wykonuje zarówno w życiu Maryi, jak i w życiu każdej z nas. Słowo, które nie może się zatrzymać i Duch, który ma misję do spełnienia. Jak Duch trwa nad wodami, tak Słowo unosi się i trwa w stworzeniu! Słowo, które Bóg przed wiekami skierował do człowieka, nie przestało być aktualne, żywe, skuteczne. Nieustannie nad nim unosi się Duch Boży – ten sam, który uczestniczył w dziele stworzenia, a który dziś uzdalnia do odkrywania ciągle na nowo owego życia, jakie Bóg związał ze słowem. Pewien przedsmak tej wielkiej tajemnicy daje nam Prolog Ewangelii Janowej. Dzięki niemu możemy dostrzec także udział Syna w stwarzaniu świata. Rzeczywistość Słowa przeniknięta Bożą obecnością przekracza nawet bogate znaczenie ukryte w hebrajskim słowie dawar, wychodzi poza granice ludzkiego umysłu, ale też otwiera na tajemnicę, na radosne zaskoczenie, które kiedyś stanie się naszym udziałem.

Panie, Ty niewidzialną mocą czynisz rzeczy niezwykłe…

Twoja łaska daje mi nowe życie…

Z Ewangelii według św. Jana /J 1, 1-18/

¹ Na początku było Słowo, i Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. ²Ono to było na początku u Boga. ³Wszystko przez nie stało się i bez niego nie stało się ani jedno. ⁴Które stało się w nim, życiem było i życie było światłem ludzi. ⁵I światło w ciemności ukazuje się, i ciemność go nie opanowała. ⁶Był człowiek wysłany od Boga, na imię mu Jan. ⁷Ten przyszedł na świadectwo, aby zaświadczył o świetle, aby wszyscy uwierzyli przez niego. ⁸Nie był on światłem, ale zaświadczył o świetle. ⁹Było światło prawdziwe, które oświetla każdego człowieka, przychodzącego na świat. ¹⁰Na świecie było i świat przez nie stał się, i świat go nie poznał.  ¹¹Do swoich przyszło i swoi go nie przyjęli. ¹²Jacy zaś przyjęli je, dało im władzę dziećmi Boga stać się wierzącym w imię jego, ¹³którzy nie z krwi, ani z woli ciała, ani z woli męża, ale z Boga zrodzeni zostali. ¹⁴I słowo ciałem stało się i rozbiło namiot wśród nas, i ujrzeliśmy chwałę jego, chwałę, jako jednorodzony od Ojca, pełen łaski i prawdy. ¹⁵Jan świadczy o nim i zakrzyknął mówiąc: Ten był, o którym powiedziałem: Za mną przychodzący przede mną stał się, bo pierwszy ode mnie był. ¹⁶Bo z pełności jego my wszyscy wzięliśmy i łaskę za łaską. ¹⁷Bo prawo przez Mojżesza nadane zostało, łaska i prawda przez Jezusa Pomazańca stała się. ¹⁸Boga nikt nie zobaczył kiedykolwiek. Jednorodzony Bóg będący w łonie Ojca, ów wyjaśnił.

Zarówno Oblicze Chrystusa, jak i Oblicze Maryi otoczone jest nimbem oświetlającym twarz. Nimb Chrystusa, to nimb krzyżowy, w którym na ramionach wpisanego w nim krzyża widnieją greckie litery przywołujące imię Boga, jakie objawił Mojżeszowi w gorejącym krzewie – Ten, Który jest / Jestem, Który jestem.  To imię bezpośrednio odnosi nas do owego stylu Boga, który jest obecnością dynamiczną i twórczą, obecnością czułości i miłosierdzia, zbawiającą swoje dzieci przez dar nieustannej radości i nadziei. To właśnie w nim ma swoje źródło dar proroctwa obecności, do którego jesteśmy zaproszone, by żyć twórczą wiernością naszego charyzmatu. Obie postaci pozostając skupione na sobie nawzajem jednocześnie zwracają się na zewnątrz. Stają się w ten sposób  jedno z tymi, którzy wchodzą w kontemplację Ikony. To zanurzenie w siebie z równoczesnym zanurzeniem w tych, którzy stoją obok daje pełnię Obecności – wyrażając piękno obecności wewnętrznej, która uzdalnia do pięknego wyrażania siebie na zewnątrz… Do włączania innych w Przymierze Miłości, jakie Bóg w momencie stworzenia zaproponował człowiekowi. To wyraz otwartości i odpowiedzialności, a nawet więcej – współodpowiedzialności i synodalności, które są równoznaczne z życiodajnością. Wzrok obydwu Postaci zdaje się trwać w postawie pokornego słuchania Ducha Świętego i rzeczywistości, i z łagodnością zapraszać do owego „więcej” zanurzonego w Komunii misterium Trójcy Świętej. To dzielenie się otrzymanym wcześniej życiem.

Oczy, uszy, nos i usta wskazują na istotę Obecności, są znakami głębi duchowej, skupionej kontemplacji i dobroci. Wyrażają na zewnątrz piękno wewnętrznego/duchowego życia, które swoje jedyne źródło ma w Bogu. Wyrażają gotowość zrobienia wszystkiego, cokolwiek ON powie tu i teraz. Wskazują na całkowite zanurzenie w Bogu i czynienie chwili obecnej czasem zbawienia zapraszając jednocześnie do tego, byśmy także i my zanurzyły się w złożone realia współczesnego świata będąc zakorzenionymi w Chrystusie, bez ulegania duchowości światowej, we wszystkich swych przejawach. Wzrok Jezusa i Maryi ukazuje bezpośrednie zwrócenie w stronę tych i  tego, co na zewnątrz.

Usta, część szczególnie zmysłowa, są delikatne, a ich rysunek jest geometryczny, pozbawiony zmysłowości, gdyż należą do osób już przemienionych w misterium wcielenia i zmartwychwstania. Wąskie usta wyrażają głęboką duchowość postaci i podkreślają wymiar zmartwychwstania ujawniany przez ikonę, jako że „ciało nie potrzebuje już do życia pożywienia ziemskiego, bo stało się duchową cudownością” (Cyryl Jerozolimski). Są one zamknięte, ponieważ kontemplacja wymaga ciszy i skupienia. Słowo, nim zostało wypowiedziane było „milczącą Obecnością”, po prostu – było „u Boga”.

Nos, długi i wąski, wyraża szlachetność, nie nęcą go już zapachy świata, tylko ożywiające tchnienie Ducha.

Ucho Dziewicy jest na ikonie zaledwie zaznaczone, drugie – ukryte pod welonem – dźwięki świata już do nich nie docierają, słuchają tylko głosu Pana. Wyrażona w ten sposób zostaje Jej solidarność, rozumiana jako zdolność wsłuchiwania się w rzeczywistość, odczytywania jej i stawania się bliską stworzeniu. Maryja przyjmuje słowa Jezusa: musimy, jak Ona, najpierw słuchać, by móc później głosić. Widoczne w pełni jest natomiast ucho Emmanuela – Boga z nami, Który swym życiem w pełni usłyszał wolę Ojca i w sposób życiodajny – oddając życie –  wyraził Mu swe posłuszeństwo. To zachęta do tego, by stawać się coraz bardziej profetycznymi i umieć słuchać głosu Ducha w obecnej chwili.

Wysokie czoło ikonicznych postaci przyjmuje siłę Ducha Świętego i jest symbolem daru mądrości, nieodłącznego od miłości. A tylko miłość może zbawić świat, a jeszcze bardziej, nasza zdolność kochania –  czyli tylko miłość, nasza zdolność kochania jest jedyną właściwą zbawczą odpowiedzią na głębokie oczekiwania dziewcząt. „Nabrzmiałe” szyje Chrystusa i Dziewicy (wyraz tchnienia), również symbolizują pełnię Ducha, w której spełniło się dzieło Odkupienia. Duch Święty przepełnia właściwie postaci Ikony swoją niewidzialną, przemieniającą obecnością. Jest fizycznie niewidoczny, ale niemalże namacalnie można doświadczyć Jego tchnienia w każdym jej fragmencie.  Osiągnięte w ten sposób piękno jest pięknem miłości duchowej, wewnętrznej, jest odbiciem wiecznej Miłości Boga.

Według tradycji ikonograficznej welon Maryi (maphórion) jest ozdobiony  trzema gwiazdami, jedną nad czołem  i dwiema na ramionach, podkreślającymi Jej dziewictwo: przed, w czasie i po urodzeniu Chrystusa.

Nasza Ikona, podobnie jak Ikona Nieustającej Pomocy zachowała tylko jedną z nich, gwiazdę nad czołem Matki Bożej, która nawiązuje także do gwiazdy betlejemskiej, prowadzącej Mędrców do Zbawiciela. Dlatego Dziewica tu przedstawiona jest Gwiazdą Zaranną zapowiadającą pojawienie się Słońca, Prawdziwej Światłości, „która oświeca każdego człowieka, przychodzącego na świat”. Ona jest Przewodniczką w życiu wiary. Gwiazda ta jest też znakiem Bożej obecności, przenikającej Maryję: działanie Ducha Świętego czyni Jej serce całkowicie dyspozycyjnym na stwórczą, zbawiającą moc Boga uzdalniającą nas do dawania jedynej właściwej odpowiedzi – odpowiedzi zbawczej na głębokie oczekiwania dziewcząt. Maryja jest tą, która nie boi się bezpośredniej interwencji tam, gdzie potrzeba Bożego światła. Wielu widzi w tej gwieździe również symbol macierzyństwa, gdyż w Maryi dziewictwo i macierzyństwo nie wykluczają się, lecz wzajemnie dopełniają. Niektórzy twierdzą, że symbolizuje ona rękę Boga Ojca błogosławiącą z wysokości Nieba, bądź też gołębicę zstępującą w złotym świetle lub symbol Trójcy świętej.

Błogosławiąca dłoń przedstawia więc imię Jezusa, imię ponad wszelkie imię i pełni rolę instrumentum gratie, wskazując na moment zstępowania łaski Bożej. Udzielanym przez Siebie błogosławieństwem Zbawiciel obejmuje także swoją Matkę, ogarniając w Niej tym gestem obdarzenia łaską także całe stworzenie.

Oprócz ułożenia na kształt liter, gest błogosławieństwa Chrystusa przekazuje również prawdy wiary. Trzy palce odpowiadające literom I oraz X są przedstawieniem Trójcy Świętej, jedności Trójosobowego Boga – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Dotknięcie kciuka i palca serdecznego nie tylko odpowiada literze C, lecz także symbolizuje wcielenie – unię hipostatyczną Logosu, związek boskiej i ludzkiej natury w osobie Chrystusa: do swoich przyszło…   Lewa dłoń Maryi obejmuje prawą dłoń Chrystusa – obejmuje Jego człowieczeństwo i Jego Bóstwo – staje się dla Niego schronieniem. To wyraz kobiecej tożsamości wskazujący na otwartość, aktywną troskę i macierzyńską wrażliwość jednocześnie określający urzeczywistnianie uprzedzającego stylu Boga. Maryja angażuje się osobiście, dając w swoim życiu miejsce Życiu Boga wyrażając w ten sposób zgodę na nieustanne stwarzanie na nowo. Staje się dyspozycyjna względem woli Tego, Który zaprosił Ją do wyrażania Jego Miłości w sposób uważny, konkretny, prosty i głęboki.  Gest obu rąk – Chrystusa i Maryi sprawia też w pierwszym momencie wrażenie jedności – trudności w zobaczeniu każdej z dłoni oddzielnie – to wyraz zakorzenienia w Chrystusie, stopniowego upodabniania się do Niego, przyjmowania Tego, Który przyszedł na świat i wyrażania zgody na to, by być zrodzoną przez Boga.

Chrystus w swej lewej dłoni trzyma zwój, który może wskazywać na zwój proroctw Starego Testamentu dając tym samym świadectwo, iż wypełniły się one w Nim samym. Dodatkowo – trzymając dłoń ze zwojem na wysokości serca Maryi, wskazuje, że to Ona jest właśnie Tą, która stała się drogą ich wypełnienia. Zwój może też wskazywać na zwój Ewangelii – symbol wiedzy, mądrości, nauczania, Słowa, Które – dzięki dyspozycyjności Maryi – stało się ciałem i rozbiło namiot wśród nas. Ikona ukazuje nam w ten sposób znaczenie odczytywania znaków czasu i interpretowania ich w świetle Ewangelii. Maryja wypełniła wszystko, co powiedziało jej Słowo, teraz Jezus po raz kolejny wskazuje nam Mistrzynię i kieruje nas ku mądrościowej lekturze rzeczywistości prowadząc w decyzjach, które mogą wzmocnić żywotność Zgromadzenia.

Sercem – Życiem Maryi stało się Słowo. To serce prowadzi nas dzisiaj ku temu, by usłyszeć krzyk wydobywający się z serca współczesności,
a w szczególności z serc ludzi młodych, którzy są dla nas Bożym teraz. Ona uczy nas umiejętności i odwagi bycia posłusznymi Panu
w przyjmowaniu Jego woli; a być posłusznym to znaczy wybrać i przyjąć sercem, uznać, że żadne dzieło nie przyniesie owoców, jeśli nie pochodzi od Boga.

Zwój Słowa skierowany jest także w stronę kontemplującego Ikonę, bo Zbawcze Słowo nie zna granic: jak gwałtowny wiosenny wiatr, który wieje dokąd chce, jak niepohamowany ogień, który pali wszystko, co napotyka. Zbawcze Słowo oddaje się w nasze ręce i uzdalnia nas do wypowiadania właściwego słowa we właściwym czasie. Dar słowa jest pierwszym charyzmatem zbudzonym przez Ducha Świętego. Nie istnieje więc słowo duchowe, które by nie głosiło Jezusa Zmartwychwstałego – Jezusa Żyjącego i dającego Życie. Szukanie życia i przyjmowanie pragnienia Boga, by być wspólnotami rodzącymi życie we współczesności zakłada najpierw sięganie po Słowo Boże, by doświadczyć objawienia się chwały Jezusa, jak miało to miejsce w życiu Maryi.

Ręka Maryi wskazuje jedyny sens Jej życia – bo sensem wszelkiego stworzenia jest sam Bóg obecny w Jezusie Chrystusie. Ona zaprasza nas do powrotu do przymierza miłości i odkrycia na nowo powołania, jako doświadczenia spotkania z Bogiem.

Gest Maryi uobecnia głębię prawdziwego spotkania człowieka z Sensem, z Mądrością, z Miłością – z Bogiem (Syr 24,3). Uczy w nim nadawania Logosu temu, co wydaje się nielogiczne, uczy nadawania Słowa temu, czemu brakuje właściwych słów, uczy nadawania Sensu, temu, co wydaje się bezsensowne, uczy nadawania Mądrości temu, co wydaje się głupie, uczy nadawania Miłości temu, co wydaje się niekochane. Danie odpowiedzi zbawczej (przepełnionej Logosem, Sensem, Mądrością, Miłością) na głębokie oczekiwania jest możliwe tylko i wyłącznie wtedy, kiedy jest ono oparte na więzi ze Zbawicielem. Nieznajomość Zbawiciela, brak wsłuchania się w rytm Jego bijącego Serca będzie jednocześnie brakiem odpowiedzi zbawczej, będzie nieumiejętnością jej udzielenia.  

Jak Maryja, głosimy życiem to, co zobaczyłyśmy i co usłyszałyśmy, zafascynowane pięknem naszego powołania, obecnością Jezusa w codzienności, aby także ludzie młodzi mogli Go spotkać i odkryć w Nim sens życia, źródło pełnej radości i nadziei. Maryja przyjmuje tym samym prorocką rolę – jest posłańcem woli Bożej i wskazuje nam drogę wiary w zbawczą moc Mesjasza.

Maryja, mocą Ducha Świętegouczy nas żyć według Serca Jezusa, stając się wolnymi w człowieczeństwie, zdolnymi przeżywać życie z godnością i ogromną radością, gdzie wszyscy i każdy znajduje swoje miejsce przy sercu Boga. Obie dłonie Maryi wyrażają jedność dwóch postaw: bycia zanurzoną w modlitwie i bycie konkretnie zaangażowaną w miłość. Są znakiem  piękna zawierzenia Maryi, spoglądania na tą, która prowadzi, powierzania się Jej wstawiennictwu, ponieważ Ona oręduje, Ona nas zna, Ona nas prowadzi do Jezusa. Idźmy naprzód z dłonią w dłoni Maryi, Ona pomoże nam rozeznać wszystko w świetle Ducha, ponieważ Ona uczy nas posłusznego słuchania Jezusa.

Jan – Głos Słowa

Wersety 6, 7 oraz 15 Prologu Ewangelii według św. Jana w sposób bezpośredni odnoszą nas do Jana Chrzciciela, nieobecnego na towarzyszącej nam Ikonie. Ale czy na pewno nieobecnego? W fizyczny sposób, w wizerunku – owszem. Duchowo jednak Janem staje się każda osoba kontemplująca tę Ikonę: wysłana przez Boga,  dająca świadectwo spotkania, by wszyscy uwierzyli.

Jan – to WIARYGODNY GŁOS SŁOWA na pustyni. Głos, który niesie Słowo. On niesie życie tam, gdzie wydaje się panować śmierć. Pozwala się odnawiać codzienną mocą Ducha i żyje postawą docibilitas – jest gotowy do bycia przemienianym przez życie, przez spotkania, przez każdą życiową sytuację. Jan wie, że nie otrzymał ducha bojaźni, lecz Ducha mocy, miłości i trzeźwego myślenia, który czyni go odważnym
i wymownym świadkiem Jezusa Chrystusa i Jego Ewangelii.

Jesteśmy dziś zaproszone także my, by przyjąć Ducha Jezusa i żyć Nim, co zakłada uznanie świata za odbiorcę naszego przepowiadania i życie, by realizować to zadanie: kto przemilcza Ewangelię, ten nie ma Jego Ducha, nie jest Jego uczniem, nie należy do Kościoła.

Niech gest przyjęcia z rąk Siostry Inspektorki symbolicznej zakładki będzie wyrażeniem naszej gotowości, by nasza obecność, jak Obecność Maryi i Jana stawała się GŁOSEM SŁOWA. Niech ta godzina będzie godziną naszego wzrastania w miłości, niech w niej wszystko odnajdzie swój sens, niech w niej odradza się w nas Życie.

oprac. s. Justyna Brzuchnalska FMA

Bibliografia:

Esparza Daniel, Dlaczego Jezus na ikonach wykonuje ten gest ręką? [online], dostępny w Internecie: www.aleteia.org.

Grecko-polski Nowy Testament, red. ks. prof.dr.hab. Waldemar Chrostowski, Warszawa 1994.

Kotynski Marek CSsR, Przesłanie ikony MB Nieustającej Pomocy [online], dostęp w Internecie: www. redemptor.pl

Miduch Maria, Biografia Ducha Świętego, Kraków 2015.

Sprutta Justyna, Symbolika dłoni w ikonie Studium teologiczno-ikonograficzne w: Poznańskie Studia Teologiczne Uniwersytet Im. Adama Mickiewicza Wydział Teologiczny, Tom XVII 2004 [online], dostępny w Internecie: www. repozytorium.amu.edu.pl.

Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki, Akta XXIV Kapituły Generalnej, Rzym 2021.

Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki, Konstytucje i Regulaminy, Rzym 2015.