[Aula Magna Papieskiego Uniwersytetu Laterańskiego – Czwartek, 15 października 2020]
Drodzy Bracia i Siostry,
kiedy zaprosiłem was, by rozpocząć tę drogę przygotowania, uczestnictwa i planowania globalnego paktu edukacyjnego, nie wyobrażaliśmy sobie sytuacji, w której miałoby się to dokonać; COVID-19 przyspieszył i rozszerzył wiele nagłych sytuacji, które napotkaliśmy i ukazał wiele nowych. Trudności sanitarne pociągnęły za sobą następnie ekonomiczne i społeczne. Systemy edukacyjne w całym świecie odczuły boleśnie pandemię, tak na poziomie szkolnym, jak i akademickim.
Wszędzie poszukiwano natychmiastowej odpowiedzi na tę sytuację poprzez informatyczne platformy edukacyjne, które ukazały nie tylko nierówności możliwości edukacyjnych i technologicznych, ale również to, że z powodu ograniczenia i wielu innych istniejących niedociągnięć, wiele dzieci i nastolatków pozostało z tyłu w naturalnym procesie rozwoju pedagogicznego. Według ostatnich badań międzynarodowych agencji mówi się o „katastrofie edukacyjnej” – jest to trochę mocne, ale mówi się “katastrofa edukacyjna” – wobec prawie 10 mln dzieci, które mogły być zmuszone porzucić szkołę z powodu kryzysu ekonomicznego spowodowanego przez koronawirus, powiększając wykluczenie edukacyjne już alarmujące (prawie 250 mln dzieci w wieku szkolnym wyłączonych jest z jakiejkolwiek aktywności formacyjnej).
Wobec tej dramatycznej rzeczywistości wiemy, że konieczne środki sanitarne są niewystarczające, jeśli nie będą wspierane przez nowy model kultury. Ta sytuacja spowodowała wzrost świadomości, że należy zmienić model rozwoju. Dopóki szanuje się i chroni godność ludzką, powinno się wyjść od możliwości, jakie daje wspólnocie i ludom planetarna współzależność, troszcząc się o nasz wspólny dom i dbając o pokój. Kryzys, który przechodzimy, jest złożony, nie można go zredukować czy ograniczyć do jednego tylko sektora. Jest złożony. Covid pozwolił nam zobaczyć na sposób globalny, że to, co się znajduje w kryzysie, to nasz sposób pojmowania rzeczywistości i przeżywania relacji między nami.
W takim kontekście widzimy, że nie wystarczą proste recepty ani próżne optymizmy. Znamy przemieniającą moc edukacji: wychowywać to postawić na ofiarowanie teraźniejszości nadziei, która niszczy determinizmy i fatalizmy, wśród których egoizm silnego, konformizm słabego i ideologia utopisty pragną się narzucić wielokrotnie jako jedyna możliwa droga.
Wychowanie jest zawsze aktem nadziei, która zaprasza do współuczestnictwa i do przemiany sterylnej i paraliżującej logiki obojętności w inną logikę, która byłaby w stanie uznać naszą wspólną przynależność. Jeśli przestrzenie edukacyjne są dziś zgodne z logiką zastępowania i powtarzania, i są niezdolne do zrodzenia i pokazania nowych horyzontów, w których gościnność, solidarność międzypokoleniowa i wartość transcendencji tworzą nową kulturę, czy nie przegapimy spotkania z tym historycznym momentem?
Jesteśmy świadomi, że droga życia potrzebuje nadziei zbudowanej na solidarności i że każda zmiana wymaga procesu edukacyjnego, by stworzyć nowe paradygmaty zdolne odpowiedzieć na wyzwania i nagłe potrzeby współczesnego świata, by zrozumieć i znaleźć rozwiązania dla wymagań każdego pokolenia i by pomóc zakwitnąć ludzkości dzisiaj i jutro.
Wierzymy, że wychowanie jest jedną z najskuteczniejszych dróg humanizacji świata i historii. Wychowanie jest przede wszystkim sprawą miłości i odpowiedzialności, którą przekazuje się z pokolenia na pokolenie. Wychowanie więc proponuje się jako naturalne antidotum na indywidualistyczną kulturę, która niekiedy degeneruje prawdziwy kult „ja” i prymat obojętności. Naszą przyszłością nie może być podział, zubożenie zdolności myślenia i wyobraźni, słuchania, dialogu i wzajemnego zrozumienia. Nie taka ma być nasza przyszłość.
Dzisiaj istnieje potrzeba odnowionego zaangażowania wychowawczego, które włączy wszystkie składniki społeczeństwa. Słuchajmy krzyku nowych pokoleń, ukazującego wyzwanie i jednocześnie okazję do odnowienia drogi wychowawczej, która nie odwraca spojrzenia, by nie widzieć wielkich niesprawiedliwości społecznych, pogwałcenia praw, głębokiego ubóstwa i wykluczonych ludzi.
Chodzi o integralną drogę, na której wychodzi się naprzeciw sytuacjom samotności i rezygnacji wobec przyszłości, rodzącą w młodych depresję, uzależnienia, agresję, nienawiść słowną i znęcanie się nad innymi. Dzielimy razem drogę, na której nie pozostaje się obojętnymi wobec bólu przemocy i nadużyć wobec małoletnich, na fenomen młodocianych małżonek i dzieci-żołnierzy, na dramat małoletnich sprzedawanych i uczynionych niewolnikami. To łączy się z bólem „cierpienia” naszej planety, powodowanego bezrozumną i bezduszną eksploatacją, która przyczynia się do wielkiego kryzysu środowiska i klimatu.
W historii istnieją momenty, w których konieczne jest powzięcie fundamentalnych decyzji, które nie tylko wpłyną na nasz sposób życia, ale ustawią nas w określony sposób do możliwych scenariuszy przyszłości. W obecnej sytuacji kryzysu sanitarnego – ciążącego nam dyskomfortem i oszołomieniem – potwierdzamy, że jest to czas, by podpisać globalny pakt edukacyjny dla przyszłych pokoleń młodych ludzi, który zaangażuje rodziny, wspólnoty, szkoły i uniwersytety, instytucje, religie i rządzących, całą ludzkość, w formowanie dojrzałych osób.
Dzisiaj jesteśmy proszeni o potrzebną śmiałość, by wznieść się ponad ekscentryczne wizje procesów edukacyjnych, aby przezwyciężyć przesadne uproszczenia zredukowane do użyteczności, do rezultatów (standaryzowanych), do funkcjonalności i biurokracji, które mieszają wychowanie z kształceniem (istruzione) i dążą do rozwodnienia naszych kultur; przede wszystkim prosi się nas, by rozwijać kulturę integralną, uczestniczącą i wieloaspektową. Potrzebna jest nam odwaga do tworzenia procesów, które świadomie przyjmą na siebie istniejącą fragmentaryzację i przeciwstawieństwa, które w sobie nosimy; odwagę odbudowania relacji na korzyść człowieczeństwa zdolnego mówić językiem braterstwa. Wartość naszych praktyk wychowawczych nie będzie mierzona prostym przezwyciężaniem standaryzacji, lecz zdolnością wpływania na serce społeczeństwa i dania życia nowej kulturze. Inny świat jest możliwy i domaga się, byśmy nauczyli się go budować, a to dotyczy naszego człowieczeństwa, zarówno osobistego, jak i wspólnotowego.
Apelujemy w sposób szczególny do mężczyzn i kobiet kultury, sportu, artystów, pracowników mediów w każdej części świata, aby także i oni podpisali ten pakt, i by dzięki ich świadectwu i pracy stali się promotorami wartości troski, pokoju, sprawiedliwości, piękna, dobra, przyjęcia drugiego i braterstwa. «Nie możemy wszystkiego oczekiwać od rządzących, byłoby to infantylne. Cieszmy się przestrzenią współodpowiedzialności zdolnej do zapoczątkowania nowych procesów i nowej transformacji. Powinniśmy być aktywną częścią rehabilitacji i wspierania zranionych społeczeństw. Dzisiaj stajemy wobec wielkiej możliwości wyrażenia naszego braterstwa, bycia dobrymi samarytanami, którzy biorą na siebie ból porażek, zamiast wzbudzać nienawiść i chować urazy».(Fratelli tutti, 77). Pluralistyczny i wieloaspektowy proces, zdolny zaangażować nas wszystkich w danie znaczących odpowiedzi, w których różnorodność i sposób podejścia harmonizują się w poszukiwaniu dobra wspólnego. Zdolność do harmonii: potrzebujemy tego dzisiaj.
Z tych powodów osobiście i razem angażujmy się:
Po pierwsze, by postawić w centrum każdego procesu edukacyjnego, tak formalnego, jak i nieformalnego osobę, jej wartość, jej godność, by dała poznać swoją specyfikę, piękno, jedność i jednocześnie swoją zdolność do bycia w relacji z innymi i z otaczającą rzeczywistością, odpierając te style życia, które sprzyjają rozprzestrzenianiu się kultury odrzucenia.
Po drugie: by słuchać głosu dzieci, nastolatków i młodzieży, którym przekazujemy wartości i wiedzę, aby razem budować przyszłość sprawiedliwości, pokoju, godnego życia każdej osoby.
Po trzecie: by popierać pełny udział dziewcząt w kształceniu ich.
Po czwarte: by widzieć w rodzinie pierwszy i niezbędny podmiot wychowania.
Po piąte: by wychowywać i wychowywać się do przyjmowania innych, otwierając się na najsłabszych i najbardziej podatnych na zranienia.
Po szóste: by angażować się w studiowanie, aby znajdować inne sposoby rozumienia ekonomii, rozumienia polityki, wzrostu i postępu, by były one naprawdę w służbie człowiekowi i całej ludzkiej rodzinie, w perspektywie ekologii integralnej.
Po siódme: by troszczyć się o nasz wspólny dom, chroniąc go przed wykorzystaniem jego zasobów, przystosowując się do bardziej oszczędnego stylu życia i całkowitego korzystania z energii odnawialnych i respektujących ludzkie i naturalne środowisko według zasad pomocniczości i solidarności oraz ekonomii cyrkularnej.
Drodzy Bracia i Siostry, z odwagą pragniemy angażować się, by w krajach naszego pochodzenia rozpocząć projekt wychowawczy, inwestując nasze najlepsze energie, jak również rozpocząć twórcze i przemieniające procesy we współpracy ze społeczeństwem cywilnym. W tym procesie punktem odniesienia jest doktryna społeczna Kościoła, która inspirowana nauką Objawienia i humanizmem chrześcijańskim, ofiaruje solidną bazę i będąc bijącym źródłem, odnajduje drogi do przebycia w aktualnej, nadzwyczajnej sytuacji.
Taka formacyjna inwestycja, bazująca na sieci otwartych relacji ludzkich, powinna zapewnić dostęp do wysokiej jakości edukacji, na poziomie godnym osoby ludzkiej i jej powołania do braterstwa. Jest to czas do spoglądania do przodu z odwagą i nadzieją. Ponadto pomaga nam przekonanie, że edukacja tkwi w ziarnie nadziei: nadziei pokoju i sprawiedliwości. Nadzieja piękna, dobra; nadzieja zgody społecznej. Pamiętajmy, Bracia i Siostry, że wielkie przemiany nie tworzą się przy biurku, nie. Istnieje pewna „architektura” pokoju, w którą wchodzą różne instytucje i osoby społeczeństwa, każda według własnej kompetencji, nie wykluczając nikogo (konf. ibid., 231). W taki sposób musimy iść do przodu: wszyscy razem, każdy taki, jaki jest, lecz zawsze spoglądając razem wprzód, ku tej budowie cywilizacji harmonii, jedności, gdzie nie będzie miejsca na tę niedobrą pandemię kultury odrzucenia. Dziękuję.
Tłumaczenie: s. Lidia Strzelczyk fma
PRZESŁANIE OJCA ŚWIĘTEGO NA INAUGURACJĘ PAKTU WYCHOWAWCZEGO 2019
